اخیراً در فضای مجازی ادعایی منتشر شده که «عملکرد کلی روانی – شناختی انسان بین سنین ۵۵ تا ۶۰ سال به اوج خود می‌رسد». در این خبر، ما به بررسی اسناد علمی معتبر می‌پردازیم و می‌کوشیم دریابیم که این ادعا تا چه حد صحت دارد و کدام جنبه‌های شناختی ممکن است در سنین مختلف به اوج برسند.
به گزارش خبرواژه، طبق آخرین یافته‌ها در علوم اعصاب و روان‌شناسی، هیچ نقطه واحدی وجود ندارد که بتوان گفت «تمام توان ذهنی» در آن سن به اوج می‌رسد؛ بلکه توانایی‌های مختلف ذهنی (پردازش سریع، حافظه، تجربه و شناخت تحلیلی) در سنین متفاوتی تولد، رشد، اوج و نزول را تجربه می‌کنند.
تحقیقات معاصر چه می‌گویند؟
مطالعه‌ای تازه منتشر شده در نشریه *Intelligence* نشان می‌دهد که اگر عملکرد روانی کلی (شامل ترکیبی از استدلال، حافظه، دانش انباشته و هوش هیجانی) به عنوان معیار در نظر گرفته شود، اوج آن بین حدود **۵۵ تا ۶۰ سالگی** رخ می‌دهد. بعد از آن، افت تدریجی آغاز می‌شود و در سنین ۶۵ به بعد نمود بیشتری می‌یابد.
این یافته، چالشی عمده برای فرضیه‌ای است که پیش از این بر اساس آن تصور می‌شد توان شناختی در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ زندگی به اوج می‌رسد و پس از آن کاهش می‌یابد. به‌عنوان نمونه، جنبه‌ای مانند «پردازش سریع اطلاعات» معمولاً در اواخر دهه ۲۰ اوج می‌گیرد و پس از آن به تدریج کاهش می‌یابد.
اوج متفاوت برای توانایی‌های مختلف
مطالعه‌ای بر روی ۴۸٬۵۳۷ شرکت‌کننده نشان داده است که توانایی‌های شناختی مختلف—از جمله حافظه کوتاه‌مدت، سرعت پردازش، استدلال و مهارت‌های اجتماعی—در سنین متفاوت به اوج می‌رسند و سپس دستخوش تغییر می‌شوند. به عبارت دیگر، به هیچ وجه نمی‌توان یک عدد واحد برای همهٔ توانایی‌های ذهنی تعیین کرد.
برای مثال:
- مهارت سرعت پردازش ذهنی ممکن است اوج خود را در اواخر دهه ۲۰ تجربه کند.
- دانش انباشته و مهارت‌های آماری یا زبان ممکن است تا سنین بالاتر نیز تقویت شوند.
- توانایی تمرکز و کنترل شناختی (cognitive control) ممکن است در بازه ۲۷ تا ۳۶ سالگی به اوج برسد.
پس آیا ادعای اوج مغز در ۵۵–۶۰ سال صحت دارد؟
بله، تا حدی. اگر معیار «عملکرد کلی ذهنی و روانی» در نظر گرفته شود (ترکیبی از دانش، تجربه، مهارت تصمیم‌گیری، هوش هیجانی و استدلال)، شواهد معتبری وجود دارد که نشان می‌دهند افراد در بازه میانسالی ممکن است تجربهٔ توانایی‌های تعادلی بهتری نسبت به جوانی داشته باشند.
اما اگر تنها بر روی توانایی‌هایی مانند سرعت پردازش و حافظه کاری تمرکز کنیم، شواهد نشان می‌دهد این امور قبل‌تر از ۵۵ سال به اوج می‌رسند و پس از آن به تدریج افت می‌کنند.
چگونه می‌توان مغز را در سنین بالاتر فعال نگه داشت؟
برای حفظ و تقویت عملکرد مغزی در میانسالی و پس از آن، پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند:
- فعالیت ذهنی مداوم: مطالعه، یادگیری زنده، شرکت در چالش‌های ذهنی.
- ورزش منظم، به‌ویژه فعالیت‌های هوازی که ارتباط با بهبود عملکرد مغز دارند.
- خواب کافی و کیفیت بالا، کنترل استرس و رعایت تغذیه سالم.
- تعامل اجتماعی و شرکت در فعالیت‌های گروهی که مغز را تحریک می‌کند.
اگرچه سن می‌تواند عاملی مهم در تغییرات عملکرد شناختی باشد، اما به هیچ وجه تعیین‌کنندهٔ قطعی نیست. برخی افراد در سنین ۷۰، ۸۰ یا بیشتر نیز توانایی‌های شناختی بالا دارند (به اصطلاح «سوپراگرها»).
در نتیجه، ادعایی که در ابتدا مطرح شده—یعنی «مغز در سن ۵۵ تا ۶۰ سال به اوج عملکرد می‌رسد»—می‌تواند برای «عملکرد کلی ذهنی» با تأکید بر ترکیب توانایی‌ها معتبر باشد، اما باید به تفاوت سن اوج در توانایی‌های مختلف توجه داشت.
برای مشاهده مقالات و تحقیقات بیشتر درباره سلامت مغز و توانایی‌های شناختی، می‌توانید مطالب تخصصی را در بخش علوم اعصاب و روان بخوانید.
