قوم ترکمن، یکی از اقوام اصیل ایران، با فرهنگی غنی و هنرهای دستی منحصربه‌فرد، سهم بسزایی در حفظ و گسترش میراث فرهنگی کشور دارند. صنایع دستی ترکمن، بازتابی از تاریخ، باورها و زندگی روزمره این قوم است که در استان گلستان و مناطق ترکمن‌نشین شمال شرق ایران رواج دارد. در این مقاله، به معرفی برجسته‌ترین صنایع دستی ترکمن می‌پردازیم.
گلیم‌بافی ترکمن: هنر نقش و رنگ
گلیم‌بافی یکی از هنرهای برجسته زنان ترکمن است که با استفاده از پشم، ابریشم و پنبه، گلیم‌هایی با نقوش متنوع مانند شطرنجی، حیوانات و گیاهان می‌بافند. انواع گلیم ترکمن شامل گلیمچه، انسی و قاپی گلیم است که برای تهیه جل اسب، جوال، خورجین، سجاده و پادری استفاده می‌شود.
پشتی ترکمنی (قارچین): تکیه‌گاهی هنری
قارچین، پشتی‌های سنتی ترکمن، با رنگ‌های قزل، طلایی و آق و نقوش گلچه و قره نقش، به‌صورت کیسه‌ای دوخته و با موادی مانند مقوا پر می‌شوند. این پشتی‌ها به‌عنوان تکیه‌گاه در منازل ترکمن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
زیورآلات سنتی ترکمن: نماد قدرت و زیبایی
زیورآلات سنتی ترکمن، شامل جواهرات سنگین با نقوش محلی، از طلا، نقره، برنج و ورشو ساخته می‌شوند. این زیورآلات نه‌تنها برای زینت، بلکه به‌عنوان نمادی از غرور، قدرت درونی و استقلال زنان ترکمن محسوب می‌شوند.
تؤربا (توبره): کیف سنتی ترکمن
تؤربا یا توبره، کیفی سنتی است که ترکمن‌ها برای نگهداری وسایل شخصی و آشپزخانه از آن استفاده می‌کنند. این کیف‌ها از دیواره اُی آویزان شده یا با بند قالی‌بافت به گردن آویخته می‌شوند.
سوزن‌دوزی ترکمن: هنر ظرافت و دقت
سوزن‌دوزی، یکی از هنرهای دستی زنان ترکمن است که برای تزئین کلاه، یقه، سرآستین و پایین شلوار استفاده می‌شود. این هنر با دقت و ظرافت بالا انجام شده و نقوش آن بازتابی از باورها و فرهنگ ترکمن است.
پلاس ترکمن (اوی دیمه): زیراندازی سنتی
پلاس یا اوی دیمه، فرشینه‌ای شبیه قالی است که از نخ پشم بافته می‌شود و به‌عنوان زیرانداز در خانه‌های روستایی کاربرد دارد. این زیراندازها رطوبت را از زمین به بالا منتقل نمی‌کنند و برای مناطق مرطوب مناسب هستند.
کلاه محلی ترکمن: نماد هویت فرهنگی
کلاه ترکمن، بخشی از لباس سنتی این قوم است. کلاه زنانه (آناق) نمادی از تاهل و کلاه مردانه از پشم گوسفند سفید ساخته می‌شود. این کلاه‌ها در مراسم مختلف و به‌عنوان سوغات فرهنگی مورد توجه گردشگران قرار دارند.
لباس محلی ترکمن: جلوه‌ای از فرهنگ و هنر
لباس مردان ترکمن شامل تن‌پوش، شلوار، کلاه و کفش است. دون، ردای بلندی از ابریشم است که در رنگ‌های قرمز و زرد دوخته می‌شود. زنان ترکمن نیز پیراهن‌های ابریشمین به رنگ قرمز تمشکی (قیرمیز کوینک) می‌پوشند که با نقوش خاص مزین شده‌اند.
قالی‌بافی ترکمن: هنر با شهرت جهانی
قالی‌بافی، یکی از هنرهای مهم زنان ترکمن است که نه‌تنها به‌عنوان هنر، بلکه منبع معیشت محسوب می‌شود. قالی‌ها با گره ترکی باف و نقوش هندسی، بازتابی از تاریخ و فرهنگ ترکمن هستند و در بازارهای جهانی شناخته‌شده‌اند.
ابریشم‌بافی ترکمن: هنر از دوران صفویه
ابریشم‌بافی، یکی از زیباترین صنایع دستی ترکمن است که از دوران صفویه رایج بوده است. نخ ابریشم از تولید پیله‌های ابریشم تهیه شده و برای ساخت روسری‌های ابریشمی، فرش، حوله و قالیچه استفاده می‌شود.
