به گزارش خبرواژه، بررسی‌های تازه نشان می‌دهند که مصرف مشروبات الکلی در ایران با وجود ممنوعیت رسمی در حال تغییر ساختار است؛ از جمله افزایش نسبی در میان جوانان، تفاوت چشمگیر بین جنسیت‌ها، و سطحی که با میانگین جهانی هنوز فاصله دارد. آمار تفکیکی، مقایسه استان‌ها و داده‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که این معضل بیش از آنچه تصور می‌شود، نیازمند توجه جدی سیاست‌گذاران است.
آمار ملی: جنسیت، گروه سنی و سرانه مصرف
مطالعه منتشرشده در نشریه علمی «Scientific Reports» با نمونه بزرگ تقریباً ۲۷ ۸۷۴ بزرگسال ایرانی، نتیجه داد که شیوع مصرف الکل «در طول عمر» (lifetime) 6.9 درصد (۹۵% CI: 6.5-7.2) بوده است؛ برای مردان این رقم حدود ۱۳.۷ درصد (۹۵% CI: 13-14.4) و برای زنان حدود ۱.۴ درصد (۹۵% CI: 1.1-1.6) گزارش شده است.
همچنین، شیوع در ۱۲ ماه گذشته ۳.۸ درصد (۹۵% CI: 3.6-4.1) بوده است؛ مردان حدود ۷.۵ درصد و زنان حدود ۰.۹ درصد. برای مصرف در ۳۰ روز پیش، میزان ۲.۱ درصد گزارش شده بود؛ مردان ۴.۰ درصد و زنان ۰.۵ درصد.
سرانه مصرف خالص الکل (Pure Alcohol) در بزرگسالان ایران (سن ۱۸+) حدود ۰.۱۲ لیتر در سال گزارش شده است. مقایسه با داده‌های جهانی نشان می‌دهد که ایران در گروه پایین مصرف قرار دارد.
مطالعه دیگری در شهر تهران (تهران –محدوده شهری) نشان داد که شیوع «مصرف زندگی» در مردان حدود ۱۶.۶ درصد (۹۵% CI: 14.3-19.3) و در زنان ۳.۳ درصد (۹۵% CI: 2.4-4.5) بوده است؛ همچنین روند مصرف با افزایش سن کاهش می‌یافت: برای مردان تقریباً ۱.۵ درصد در سال، برای زنان ۴.۴ درصد در سال کاهش دیده شده است.
مطالعه سال ۲۰۱۶ نیز نشان داد که در گروه سنی ۱۸-۳۰ سال، سهم مصرف در سال گذشته حدود ۳.۹۷ درصد برای کل بزرگسالان بوده و برای مردان این گروه سنی حدود ۷ درصد تخمین زده شده است.
تفاوت‌های استانی و دسترسی به مشروبات غیررسمی
مطالعه سال ۲۰۲۲ در مجله «BMC Public Health» به تفاوت‌های استانی نیز اشاره کرده است؛ در برخی استان‌ها نرخ مصرف فعلی مردان تا ۲۳.۹۲ درصد گزارش شده و در برخی مناطق روستایی صفر نیز گزارش شده است.
از آنجا که تولید، واردات و مصرف رسمی مشروبات الکلی برای مسلمانان در ایران ممنوع است (بر پایه قوانین فعلی) ۱۱، بخش عمده مصرف در بازار زیرزمینی یا خانگی رخ می‌دهد؛ این وضعیت نظارت، کنترل آسیب و دسترسی امن به مصرف را بسیار دشوار می‌کند.
مقایسه جهانی و چشم انداز آینده
در سطح جهانی، میانگین مصرف بزرگسالان بیش از ۵.۹ لیتر خالص الکل در سال بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۷.۶ لیتر برسد. در این زمینه، ایران با حدود ۰.۱۲ لیتر سرانه، فاصله زیادی با این میانگین جهانی دارد.
با این وجود پژوهشگران تأکید کرده‌اند که «با وجود پایین بودن مصرف رسمی، پیامدهای سلامت عمومی ناشی از مشروبات الکلی در ایران نمی‌توان نادیده گرفت»؛ از جمله خطر مسمومیت با الکل تقلبی یا متانول، آسیب به سلامتی فرد مصرف‌کننده، و آسیب اجتماعی.
پیامدها، چالش‌ها و راهکارها
کارشناسان بهداشت عمومی چند نکته را به‌عنوان چالش‌های اصلی مطرح می‌کنند:
- دسترسی به مشروبات غیررسمی یا خانگی و کیفیت پایین آنها که خطر مسمومیت را افزایش می‌دهد.
- فاصله زیاد بین آمار رسمی و میزان واقعی مصرف به‌دلیل ممنوعیت قانونی و برچسب اجتماعی «تابو» بودن مصرف.
- افزایش مصرف در گروه‌های جوان‌تر و مردان، که می‌تواند نشانه آغاز مشکلات سلامت عمومی در آینده باشد.
- نیاز به برنامه‌های پیشگیری، ارتقای آگاهی عمومی، تمرکز بر گروه‌های پرخطر و تقویت خدمات درمان و ترک مصرف.
در نهایت، اگرچه ایران از حیث سرانه مصرف الکل در سطح پایینی نسبت به بسیاری از کشورها قرار دارد، اما ترکیب ممنوعیت قانونی، مصرف زیرزمینی، کیفیت نامطمئن مواد و کاهش سن شروع مصرف در برخی مطالعات، موضوع را به یک «هشدار سلامت عمومی» تبدیل کرده است.
در پایان، به شما توصیه می‌شود که در صورت مشاهده مصرف مشروبات الکلی در محیط اطراف، به مراجع بهداشتی یا مراکز مشاوره مراجعه کنید؛ و اگر مدیر سایت هستید، این گزارش را به‌عنوان نقطه شروع برای تولید محتوا و ارتقای آگاهی عمومی استفاده نمایید.
به‌روزترین گزارش‌ها و تحلیل‌های سلامت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی را در صفحه ما دنبال کنید.
