به مناسبت سالگرد درگذشت هنرمند پیشکسوت،به کارنامه یک عمر فعالیت هنری امین تارخ دوباره نگاهی می‌اندازیم؛ کارنامه‌ای که بر صحنه و قاب، از سال‌های آغازین انقلاب تا دهه‌های بعد، با نقش‌هایی ماندگار و شخصیت‌هایی تأثیرگذار نگاشته شد.
به گزارش هنرنشان، در سپیده‌دمی از شهریور ۱۴۰۱، سینمای ایران یکی از چهره‌های شاخص خود را از دست داد. امین تارخ، بازیگر، مدرس و فعال فرهنگی، در ۶۹ سالگی و بر اثر ایست قلبی، دیده از جهان فروبست. اما نام، صدا و تصویر او هنوز در حافظه‌ی جمعی مردم و در تاریخ هنر ایران باقی مانده است.
تولد یک ستاره
امین تارخ در بیستم مرداد ۱۳۳۲ در شهر شیراز، در خانواده‌ای فرهنگی دیده به جهان گشود. او از همان نوجوانی شیفته‌ی هنر نمایش بود. پس از پایان تحصیلات متوسطه، در دانشکده هنرهای نمایشی دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و سپس برای ادامه‌ی دانش، وارد دانشکده‌ی هنرهای دراماتیک شد. او همچنین تحصیلات خود را در رشته مدیریت فرهنگی ادامه داد و در طول زندگی، تلفیقی از دانش، تجربه و احساس را در کارنامه‌اش به ثبت رساند.
نخستین حضور جدی امین تارخ در سینما به فیلم «مرگ یزدگرد» به کارگردانی بهرام بیضایی در سال ۱۳۶۰ بازمی‌گردد؛ اثری نمادین و سیاسی که در آن، تارخ با بازی درخشانش تحسین منتقدان را برانگیخت.
در دهه ۶۰، او با ایفای نقش در سریال ماندگار «سربداران» (۱۳۶۳) به کارگردانی محمدعلی نجفی، به چهره‌ای شناخته‌شده در میان مردم تبدیل شد. بازی او در نقش قاضی القضات شیوایی کلام و صلابت شخصیت را در ترکیبی هنرمندانه به نمایش گذاشت.
حضور در تئاتر: ریشه در عمق صحنه
پیش از آن‌که به ستاره‌ای سینمایی و تلویزیونی تبدیل شود، تارخ کار خود را از تئاتر آغاز کرد؛ جایی که بازیگر با بدن و صدا و ذهن، نقش را می‌زید. او در دهه ۵۰ در نمایش‌های متعددی حضور داشت و با کارگردانانی چون بهرام بیضایی، آربی آوانسیان و داوود رشیدی همکاری کرد.تجربه‌ی تئاتری او، پایه‌گذار سبک بازیگری او در قاب تلویزیون و سینما شد؛ سبکی مبتنی بر کنترل احساس، وضوح بیان، و تسلط بر زبان بدن.
درخشش در سینما
ورود این هنرمند به سینما با بازی در فیلم نمادین «مرگ یزدگرد» (۱۳۶۰) به کارگردانی بهرام بیضایی رقم خورد؛ اثری فلسفی، تاریخی و سیاسی که بازی تارخ در آن تحسین گسترده‌ای برانگیخت.
از جمله فیلم‌های برجسته‌ی سینمایی او می‌توان به:
- «سارا» (داریوش مهرجویی) – ۱۳۷۱: اقتباسی از خانه عروسک اثر ایبسن؛ بازی درخشان تارخ در نقش همسر محافظه‌کار و در عین حال آسیب‌پذیر «سارا» مورد تحسین منتقدان قرار گرفت.
- «دلشدگان» (علی حاتمی) – ۱۳۷۰: با نقش‌آفرینی درخشان در کنار بازیگرانی چون جمشید مشایخی، تارخ تصویری از هنرمندی سنتی را به‌نمایش گذاشت.
- «مجسمه» (ابراهیم حاتمی‌کیا) – ۱۳۷۱: در این فیلم روانشناسانه و فلسفی، تارخ یکی از نقش‌های متفاوت کارنامه‌اش را ایفا کرد.
- «پرونده هاوانا» (علیرضا رئیسیان) – ۱۳۸۵: بازی در نقش پزشکی مهاجر با درونیات پیچیده، نقطه عطفی در دوران میانسالی حرفه‌ای او بود.
تلویزیون: محبوب دل مردم
امین تارخ با تلویزیون پیوندی عمیق داشت و آثارش در این عرصه، گسترده‌ترین طیف مخاطبان را جذب کرد.
از جمله مهم‌ترین سریال‌های او:
- «سربداران» (۱۳۶۳): در نقش قاضی‌القضات؛ تصویری کاریزماتیک و رعب‌آور از اقتدار سیاسی.
- «بوعلی سینا» (۱۳۶۴): با ایفای نقش پزشک و فیلسوف بزرگ ایرانی، تارخ چهره‌ای علمی و انسانی را به نمایش گذاشت.
- «در چشم باد» (مسعود جعفری‌جوزانی، ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۸): در نقش پدر خانواده‌ای در بستر تحولات تاریخی ایران؛ نقشی احساسی، نوستالژیک و پراحساس که اوج بلوغ بازیگری‌اش را نشان داد.
- «پدر» (۱۳۹۷): در نقش پدری سخت‌گیر و مذهبی، که در تضاد با خواست فرزند خود قرار می‌گیرد؛ از آخرین حضورهای تلویزیونی او که مورد توجه مخاطبان جوان نیز قرار گرفت.
دیدگاه منتقدان
منتقدان، امین تارخ را بازیگری چندلایه، متفکر و بی‌تظاهر توصیف کرده‌اند. او از آن دسته بازیگرانی بود که نقش را «زندگی» می‌کرد، نه «اجرا». به باور بسیاری، قدرت اصلی او در کنترل احساسات و انتقال آن بدون اغراق نهفته بود؛ ویژگی‌ای که باعث شد در نقش‌های متفاوت، از عارف و فیلسوف گرفته تا قاضی و پدر سنتی، باورپذیر باقی بماند.
منتقد سینما، هوشنگ گلمکانی، درباره او نوشته است:
«امین تارخ بازیگری بود که نقش را از درون درک می‌کرد. او در هر نقش، تصویری انسانی و چندبُعدی ارائه می‌داد؛ حتی اگر در ظاهر نقش، شخصیت ساده‌ای دیده می‌شد.»
استاد، معلم، پدر هنری
در سال ۱۳۷۳، تارخ با تأسیس آموزشگاه بازیگری امین تارخ، تأثیر خود را از پرده به پشت‌صحنه نیز گسترش داد. هنرجویان زیادی، از جمله بازیگران مطرح نسل جدید، از کلاس‌های او برخاسته‌اند. او آموزش را نه فقط انتقال تکنیک، بلکه پرورش شخصیت هنری می‌دانست.
بدرود با صحنه
در روزهای پایانی شهریور ۱۴۰۱، پس از مدتی ابتلا به بیماری قلبی، امین تارخ درگذشت. فقدان او نه تنها در عرصه بازیگری، بلکه در حوزه‌ی آموزش و اخلاق هنری نیز احساس شد. پیکرش با احترام فراوان در قطعه هنرمندان بهشت زهرا آرام گرفت.
