به گزارش خبرواژه، مفهوم «وطن» در شعر فارسی طی گذر از دوران پیش از مشروطه تا عصر معاصر، دچار تحولی عمیق شده و در این میان، شعر زنان شاعر با نگاهی عاطفی، مادرانه و مقاومتی، بازنمایی متفاوتی از سرزمین ارائه داده است؛ جایی که وطن نهتنها یک مرز جغرافیایی، بلکه موجودی زنده، رنجکشیده و در حال ایستادگی تصویر میشود.
تحول مفهوم وطن در شعر فارسی
برداشت از وطن در شعر شاعران پیش از مشروطه، بیشتر عاطفی، محلی و زادبومی بود. در این دوره، وطن اغلب به معنای زادگاه یا سرزمین شخصی تلقی میشد و تأکید بر پیوندهای انسانی و زیباییهای بومی داشت. حتی در شاهنامه فردوسی نیز ایران در برابر بیگانگان نماد هویت قومی است، بیآنکه بار سیاسی مدرن به خود بگیرد.
اما در دوران معاصر و پس از مشروطه، با تأثیر اندیشههای نو و تحولات اجتماعی، وطن به مفهومی سیاسی، ملیگرایانه و انتقادی تبدیل شد. شاعرانی چون عارف قزوینی، ابوالقاسم لاهوتی و ملکالشعرای بهار، ایران را بهعنوان یک واحد جغرافیایی ـ سیاسی غیرقابل تجزیه تصویر کردند و مفاهیمی چون آزادیخواهی، مبارزه با استبداد و احیای هویت ملی را در مرکز توجه قرار دادند.
وطن در شعر زنان؛ پیوند هویت زنانه و سرزمین
در شعر زنان شاعر، وطن اغلب با نمادهای مادرانه، عاطفی و مقاومتی درهمآمیخته است. سرزمین در این اشعار، همچون مادری رنجدیده یا معشوقهای صبور بازنمایی میشود که در برابر سختیها ایستادگی میکند. این نگاه، وطن را با تجربه زیسته زنان و هویت زنانه پیوند میزند.
پروین اعتصامی، وطن را با زبانی اخلاقی و تمثیلی تصویر میکند؛ جایی که ایران نماد عدالت، فرهنگ و هویت تاریخی است. او برخلاف برخی شاعران معاصر خود، کمتر به ستایش مستقیم عاطفی میپردازد و بیشتر از مسیر نقد اجتماعی، ستایش مفاخر ملی و بیان فضیلتهای اخلاقی، عشق به میهن را نشان میدهد. در مثنوی «زن در ایران»، ضمن نقد ظلمهای تاریخی، زنان ایرانی را نماد استقامت وطن میداند و ایران را سرزمینی با تأثر عظیم و ریشهدار معرفی میکند.
ایرانِ مادرانه در شعر سیمین بهبهانی
وطن در شعر سیمین بهبهانی، چهره مادری دارد که در برابر ستم میایستد و فرزندانش را به بیداری فرا میخواند. در آثار او، عاطفه نقشی پررنگ دارد و زنانگی در قالبهای گوناگون ظاهر میشود؛ از مادری صبور و همسری چشمبهراه تا دختری شاد. این تصویر، عشق به وطن را با دردها و شادیهای اجتماعی و شخصی درهم میآمیزد.
سیمین در شعری با تاریخ آبان ۱۳۵۹ که آن را «به مدافعان دلیر خونینشهر و همه شهرهای خونین وطنم» تقدیم کرده، روایتی شاعرانه از اشغال خرمشهر ارائه میدهد؛ روایتی که بیش از هر چیز، بازتابی شعری از ایستادگی مردم و مقاومت وطن است.
📌 برای مطالعه تحلیلهای بیشتر درباره ادبیات معاصر و نقش زنان شاعر در بازتعریف مفاهیم ملی، مطالب فرهنگی خبرواژه را دنبال کنید.
