در شرایطی که جامعه ایران با چالشهای متعددی در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و روانی روبهروست، بازخوانی و بازآفرینی آیینهای ملی میتواند نقشی مؤثر در تقویت سرمایه اجتماعی ایفا کند. شب یلدا، بهعنوان یکی از ریشهدارترین سنتهای ایرانی، حامل پیامهایی چون شادی، امید و همدلی است؛ مؤلفههایی که امروز بیش از هر زمان دیگری به آنها نیاز داریم.
پیمایشهای اجتماعی و مشاهدات میدانی نشان میدهد هرچند شاخص «امید به زندگی» در دهههای اخیر رشد داشته، اما «امید به آینده» در میان شهروندان با افت مواجه است. این دوگانگی نشان میدهد که به موازات بهبود شاخصهای مادی، توجه کافی به ابعاد روحی و روانی جامعه صورت نگرفته است. در چنین وضعیتی، آیینهایی چون یلدا میتوانند نقش ترمیمکننده داشته باشند.
یلدا؛ آیینی برای تقویت همبستگی و امنیت اجتماعی
یلدا در تاریخ ایران، نماد پیروزی جمعی بر تاریکی و ناامیدی است. نیاکان ما بهدرستی دریافته بودند که عبور از تنگناها و بحرانها، بدون تحکیم پیوندهای انسانی و تقویت امید جمعی ممکن نیست. از این منظر، یلدا را میتوان یکی از ابزارهای تاریخی حفظ و تقویت «سرمایه اجتماعی» دانست؛ سرمایهای که بزرگترین دارایی هر جامعه به شمار میآید.
برگزاری این آیین با گردهمآیی خانوادهها، خوانش شاهنامه و دیوان حافظ، احترام به بزرگان و نمادپردازیهای طبیعتگرایانه، شبکه ارتباطات انسانی را تقویت میکند و حس تعلق و همدلی را افزایش میدهد. چنین شبکهای، در نهایت به انسجام اجتماعی و حتی تقویت امنیت ملی میانجامد.
از ظاهر آیین تا روح معنا
نمادهای بیرونی یلدا مانند انار و هندوانه بهعنوان نشانههای برکتخواهی، یا انتخاب متون ادبی برای خوانش جمعی، همگی ریشه در جهانبینی ایرانی دارند. با این حال، آنچه اهمیت بیشتری دارد، روح نهفته در پس این ظواهر است؛ روحی که بر شادی جمعی، اعتدال، طبیعتدوستی و پیوند انسان با انسان، طبیعت و معنا تأکید دارد.
ضرورت بازآفرینی آگاهانه سنتها
جامعه معاصر ایرانی نهتنها از آیینهایی چون یلدا بینیاز نیست، بلکه به بازخوانی و نوسازی هوشمندانه آنها نیاز دارد. البته سنتها همواره در معرض کژکارکردهایی مانند اسراف، مصرفگرایی یا تفاخر طبقاتی هستند. صیانت از روح اصیل یلدا، مستلزم توجه به اعتدال و پرهیز از انحرافات است.
اگر ایران در طول تاریخ توانسته از بحرانهای سهمگین عبور کند، دلیل آن روح متعادل، سازگار و امیدمحور ایرانی بوده است؛ روحی که شادی، امید و همدلی ارکان اصلی آن را شکل میدهد. یلدا تجلی همین روح است؛ امانتی تاریخی که باید با درک مسئولانه، آن را سالم و پربار به نسلهای آینده سپرد.
